Nieuw onderzoek naar de oorsprong van de gewone walnoot (juglans regia) wijst op een wonderlijke historie waarin natuurlijke verspreiding na de ijstijden is samengegaan met genetische vermenging door menselijk toedoen.

Diagram: genetisch verwante clusters van walnoot, ingekleurd op de kaart. (bron: geciteerd artikel)

1. Overleving in Europa

Uit genetische analyse blijkt dat de walnoot in Europa de ijstijden heeft overleefd in twee of drie zuidelijke toevluchtsoorden, waaronder in ieder geval de zuidelijke Balkan.

2. Bijmenging uit Klein-Azië

Populaties in Zuid-Oost Europa (Griekenland en Roemenië) vertonen ook genetische verwantschap met populaties uit de hooglanden van Anatolië en Perzië. Ook in die hooglanden heeft de walnoot vermoedelijk de ijstijden doorstaan.

3. Lage genetische variatie

Hoewel er in de genetische profielen van walnoten uit verschillende regio’s duidelijke clusters te herkennen zijn (zie diagram), is de algehele genetische variatie in Europa erg laag, met uitzondering van enkele locaties in de Balkan.

In Europa is deze lage variatie goed verklaarbaar: de walnoot is hier vooral verspreid geraakt dankzij de Grieken en Romeinen: bijna alle verspreiding vindt plaats in de laatste 2500 jaar.

Ook in de andere clusters ligt het voor de hand dat selectie door mensen al duizenden jaren gaande is.

4. Uiteindelijke oorsprong in China

Hoewel de walnoot vóór de laatste ijstijd op afzonderlijke plekken voorkwam van Spanje tot China, is de uiteindelijke oorsprong van de soort Chinees. De afstammings-reconstructie op basis van DNA (zie diagram hieronder) wijst uit dat de Chinese clusters de oudste genetische variatie laten zien.

Diagram van de genetische verwantschap van 91 exemplaren van walnoot. Groen (oud) zijn China en Uzbekistan, zwart en blauw (recenter) zijn Centraal-Azië, paars en rood (jong) zijn Europa. Bron: geciteerd artikel.

Dit laatste komt overeen met een breder patroon in de paleobiologie: binnen Eurazië is de hoogste rijkdom aan soorten en genetische variatie binnen soorten te vinden in China, terwijl verder naar het westen de diversiteit afneemt en het voortbestaan van soorten sterk afhangt van de ijstijd-overleving in refugia.

Meer lezen?

Journalistiek artikel over onderzoek naar de genetica van de walnoot : http://www.aramcoworld.com/en-US/Articles/March-2017/Walnuts-and-the-First-Forest-Farms

Wetenschappelijk artikel over de historie en genetische interactie van walnoot in Europa (geciteerd artikel): http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0172541